|
skórka kapelusza daleko wystająca poza brzeg (z) *skórka kapelusza nie wystaje daleko poza jego brzeg
· Powierzchnia trzonu głęboko żłobkowana.
· Skórka kapelusza daleko wystająca poza brzeg kapelusza. ▶ Aureoboletus projectellus (złotoborowik wysmukły) borowik wrzosowiskowy · borowik wrzosowy · borowik wysmukły · złotoborowik wrzosowy · (potocznie: "borowik amerykański" · "złotak wysmukły") ·
syn. Boletus projectellus · Boletellus projectellus Pod sosnami na terenach piaszczystych, na wrzosowiskach.
Gatunek północnocnoamerykański. Pojawił się w Polsce w ostatnich latach, w miejscach występowanie owocnikuje masowo. | ||||||||||||||||
|
skórka kapelusza nie wystaje daleko poza jego brzeg (z) *skórka kapelusza daleko wystająca poza brzeg | ||||||||||||||||
|
pory początkowo białawe, potem żółte, dojrzałe oliwkowożółte; miąższ niezmienny (z) *pory czerwone, pomarańczowe, pomarańczowożółte**pory od początku żółte | ||||||||||||||||
|
kapelusza bardzo ciemno zabarwiony (z) *kapelusz brązowy, jaśniejszy**kapelusz jasnobrązowy, szarobrązowy, orzechowy | ||||||||||||||||
|
kapelusz ciemno czerwono-brązowy do czarnobrązowego i prawie czarnego (z) *kapelusz ciemno czerwonobrązowy W ciepłych rejonach Europy, pod dębami i kasztanem jadalnym. | ||||||||||||||||
|
kapelusz ciemno czerwonobrązowy (z) *kapelusz ciemno czerwono-brązowy do czarnobrązowego i prawie czarnego
· Kapelusz ciemno czerwonobrązowy, zamszowaty lub gładki.
· Trzon jaśniej czerwonobrązowy, z czerwonobrązową siateczką. Lasy iglaste; zwłaszcza pod sosnami. | ||||||||||||||||
|
kapelusz brązowy, jaśniejszy (z) *kapelusza bardzo ciemno zabarwiony**kapelusz jasnobrązowy, szarobrązowy, orzechowy
· Kapelusz jasno do ciemnobrązowego, młody nieco lepki, gładki.
· Trzon biały do jasno-brązowego z jasną siateczką w górnej połowie. ▶ Boletus edulis (borowik szlachetny) (potocznie: "prawdziwek" · "prawus" · "prawusek") | ||||||||||||||||
|
kapelusz jasnobrązowy, szarobrązowy, orzechowy (z) *kapelusza bardzo ciemno zabarwiony**kapelusz brązowy, jaśniejszy | ||||||||||||||||
|
kapelusz jasny, powierzchnia kapelusza zamszowata, łatwo pękająca (z) *kapelusza jasny, ochrowy**kapelusz szarawy
· Kapelusz bardzo jasny, kremowy do orzechowo brązowego; skórka kapelusza delikatnie zamszowata, łatwo pękająca.
· Trzon biały do brązowawego z wyraźną jaśniejszą siateczką sięgającą do połowy lub podstawy trzonu. ▶ Boletus reticulatus (borowik usiatkowany) usiatek ·
syn. Boletus aestivalis Rzadko w ciepłych lasach liściastych. Owocniki pojawiają się już wczesną wiosną w maju i najczęściej na początku lata. | ||||||||||||||||
|
kapelusza jasny, ochrowy (z) *kapelusz jasny, powierzchnia kapelusza zamszowata, łatwo pękająca**kapelusz szarawy· Kapelusz bardzo jasny białawy, ochrowy;
Trzon jasny.
▶ Boletus betulicolus (borowik brzozowy)
syn. Boletus betulicola · Boletus betulicolus Pod brzozami. | ||||||||||||||||
|
kapelusz szarawy (z) *kapelusz jasny, powierzchnia kapelusza zamszowata, łatwo pękająca**kapelusza jasny, ochrowy· Kapelusz szarawy;
Trzon brązowy.
Pod grabami. | ||||||||||||||||
|
pory czerwone, pomarańczowe, pomarańczowożółte (z) *pory początkowo białawe, potem żółte, dojrzałe oliwkowożółte; miąższ niezmienny**pory od początku żółte | ||||||||||||||||
|
trzon z wyraźną siateczką (z) *trzon bez siateczki o powierzchni nagiej, drobnokosmkowej lub łuseczkowatej | ||||||||||||||||
|
kapelusz żółtopomarańczowy do brunatnooliwkowego (z) *kapelusz białawy, jasnoszary**kapelusz ± różowy, czerwony, purpurowy
· Kapelusz żółtopomarańczowy do brunatnooliwkowego.
· Siateczka na trzonie gruba, wyraźna. · Miąższ w kapeluszu, ponad warstwą rurek (po ich oderwaniu) jest pomarańczowy. ▶ Suillellus luridus (modroborowik ponury) borowik ponury ·
syn. Boletus luridus Owocniki wyrastają pojedynczo i w grupach, od lata do jesieni w lasach liściastych, w parkach, rzadko w iglastych, chętniej na glebach zawierających węglan wapnia. | ||||||||||||||||
|
kapelusz białawy, jasnoszary (z) *kapelusz żółtopomarańczowy do brunatnooliwkowego**kapelusz ± różowy, czerwony, purpurowy
· Kapelusz jasnoszary, oliwkowoszary.
· Trzon w górze żółty, ku podstawie karminowo-czerwony; w górze z żółtawo-czerwonawą siateczką. · Miąższ białawy, słabo błękitniejący. · Pory początkowo żółte, z wiekiem czerwonopomarańczowe. ▶ Rubroboletus satanas (krwistoborowik szatański) borowik szatański ·
syn. Boletus satanas W lasach dębowych i bukowych na wapieniu;
ciepłolubny; w Polsce na kilku stanowiskach. | ||||||||||||||||
|
kapelusz ± różowy, czerwony, purpurowy (z) *kapelusz żółtopomarańczowy do brunatnooliwkowego**kapelusz białawy, jasnoszary· Kapelusz początkowo jasny szary i potem cały lub na brzegu ± różowy, czerwony
· lub od początku krwisto-czerwony, purpurowy. | ||||||||||||||||
· Pory od (prawie) początku krwisto-czerwone.
· Cały owocnik przy dotyku intensywnie siniejący; miąższ żółty, intensywnie siniejący · Trzon czerwony z czerwoną siateczką · Kapelusz winnoczerwony, bordo, purpurowy. ▶ Imperator rhodopurpureus (borowik rudopurpurowy)
syn. Boletus rhodopurpureus Na ciepłych i suchych stanowiskach, w lasach liściastych, zwłaszcza pod dębami, rzadziej pod bukami; preferuje gleby obojętne lub wapienne. | ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
· Podobny jak u B. satanas kapelusz początkowo białawy, potem od brzegu różowy; miąższ u młodych złotożółty; błękitnieje w kapeluszu, w trzonie praktycznie niezmienny.
▶ Rubroboletus rhodoxanthus (krwistoborowik purpurowy) borowik purpurowy ·
syn. Boletus rhodoxanthus W lasach dębowych i bukowych na glebach obojętnych lub wapiennych. | ||||||||||||||||
· Podobny do B. satanas, kapelusz szary, potem do brzegu czerwonaworóżowy; trz. różowoczerwony z grubą siateczką tej samej barwy; m. zielonkawożółty, błękitniejący w trzonie i w kapeluszu; zapach przyjemny.
▶ Rubroboletus legaliae (krwistoborowik lubczykowy) borowik LeGalovej ·
syn. Boletus legaliae W lasach dębowych i bukowych. | ||||||||||||||||
· Kapelusz szary, potem różowoczerwony; miąższ jednakowo niebieszczeje w trzonie i w kapeluszu; trzon różowoczerwony z grubą siateczką tego koloru.
▶ Rubroboletus rubrosanguineus (krwistoborowik świerkowo-jodłowy)
syn. Boletus rubrosanguineus Pod drzewami iglastymi, nie na wapieniu. | ||||||||||||||||
|
trzon bez siateczki o powierzchni nagiej, drobnokosmkowej lub łuseczkowatej (z) *trzon z wyraźną siateczką | ||||||||||||||||
· Kapelusz ciemnobrązowy, zamszowy.
· Miąższ szybko i intensywnie sinieje. ▶ Neoboletus luridiformis (krasnoborowik ceglastopory) borowik ceglastopory · (potocznie: "ceglak" · "ceglastopory" · "ceglaś" · "gniewus" · "krasnoborowik" · "pociec" · "pociech" · "podciec" · "podciech") ·
syn. Boletus luridiformis · Sutorius luridiformis Lasy iglaste i liściaste;
dość częsty
od późnej wiosny. | ||||||||||||||||
· Kapelusz brązowy do oliwkowego lub pomarańczowoczerwonego.
· Miąższ słabo siniejący. · Trzon w górze żółtawy. ▶ Suillellus queletii (modroborowik gładkotrzonowy) borowik gładkotrzonowy · borowik Queleta ·
syn. Boletus queletii Lasy liściaste. | ||||||||||||||||
|
trzon stosunkowo cienki, zwykle zwężający się ku podstawie. (z) *trzon grubszy, zwykle maczugowato rozszerzony ku podstawie
· Przypomina pokrojem i wielkością porów podgrzybka.
· Wszystkie części owocnika przy dotyku momentalnie sinieją i czernieją. · Kapelusz zmiennej barwy, zwykle ciemno-kasztanowobrązowy, miedzianobrązowy. · Trzon bez siateczki; w górnej części żółty, ku podstawie czerwonawobrązowy. ▶ Cyanoboletus pulverulentus (sinoborowik klinowotrzonowy) borowik klinowotrzonowy · borowik omglony ·
syn. Boletus pulverulentus Lasy liściaste i iglaste, na glebach piaszczystych, kwaśnych;
niezbyt częsty
od lata do jesieni. | ||||||||||||||||
|
trzon grubszy, zwykle maczugowato rozszerzony ku podstawie (z) *trzon stosunkowo cienki, zwykle zwężający się ku podstawie. | ||||||||||||||||
|
W lasach liściastych. | ||||||||||||||||
|
· Kapelusz brązowy.
· Miąższ lekko niebieszczejący. ▶ Lanmaoa fragrans (wonnoborowik kruchy) borowik kruchy ·
syn. Boletus fragrans | ||||||||||||||||
|
· Kapelusz jaśniejszy, ochrowobrązowy.
· Miąższ niezmienny. | ||||||||||||||||
|
· Powierzchnia kapelusza równa; skórka kapelusza z wydłużonymi komórkami - typu trichderma.
▶ Hemileccinum impolitum (płowiec jodoformowy) borowik płowy ·
syn. Boletus impolitus · Boletus suspectus | ||||||||||||||||
· Powierzchnia kapelusza dołkowana, bruzdowana.
· Skórka kapelusza z kulistymi komórkami (typu hymeniform). ▶ Hemileccinum depilatum (płowiec pofałdowany)
syn. Boletus depilatus | ||||||||||||||||
|
· Trzon z siateczką (może być delikatna) widoczną przynajmniej u młodych egzemplarzy w górze trzonu.
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
· Trzon bladożółty.
· Rurki bladożółte. · Kapelusz jasny szary do szarobrązowego. · Miąższ silnie siniejący i mniej lub bardziej wyraźnie gorzki. ▶ Caloboletus radicans (gorzkoborowik korzeniasty) borowik korzeniasty ·
syn. Boletus radicans Pod bukami i dębami na glebach wapiennych lub obojętnych.
| ||||||||||||||||
· Trzon czerwony z czerwoną lub białą siateczką.
· Kapelusz szary do szaro- lub ochrowobrązowego. ▶ Caloboletus calopus (gorzkoborowik żółtopory) borowik grubotrzonowy · borowik żółtopory ·
syn. Boletus calopus Na ubogich, piaszczystych i suchych glebach w lasach liściastych i iglastych. | ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
· Trzon cytrynowożółty.
· Rurki złotożółte. · Miąższ nie błękitnieje. ▶ Butyriboletus regius (masłoborowik królewski) borowik królewski · borowik żółtobrązowy królewski ·
syn. Boletus regius · Boletus appendiculatus ssp. regius W lasach liściastych, pod bukami i dębami.
| ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
· Forma borowika żółtobrązowego (Butyriboletus appendiculatus) rosnąca pod jodłami i świerkami i mająca niezmienny, niebłękitniejący miąższ.
▶ Butyriboletus subappendiculatus (masłoborowik górski) borowik górski ·
syn. Boletus subappendiculatus | ||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||
· Trzon cytrynowy do chromowo żółtego bez akcentów czerwonych; zwykle korzeniasto zakończony.
· Rurki złotożółte. · Miąższ nieco błękitnieje na przekroju. ▶ Butyriboletus appendiculatus (masłoborowik żółtobrązowy) borowik przyczepkowy · borowik żółtobrązowy ·
syn. Boletus appendiculatus Lasy liściaste i mieszane. | ||||||||||||||||
· Forma borowika żółtobrązowego (Butyriboletus appendiculatus) którego młode owocniki mają różowo-karminowy odcień dolnej części trzonu a kapelusz jest jasny srebrzystoszary, z wiekiem ciemniejący; miejsca uciśnięte brązowieją; miąższ żółty, ± siniejący.
▶ Butyriboletus fechtneri (masłoborowik blednący) borowik blednący · borowik złotobrązowy blednący ·
syn. Boletus fechtneri · Boletus appendiculatus ssp. pallescens Gleby wapienne, pod bukami. | ||||||||||||||||
oznaczanie borowików
Borowiki oznacza się praktycznie wyłącznie po cechach widocznych gołym okiem, nieraz subtelnych. Cechy mikroskopowe (z jednym wyjątkiem) nie mają znaczenia. Aby określić gatunek borowika potrzebne są następujące dane, które trzeba stwierdzić i zanotować już przy zbiorze owocników:
Z cech wyglądu zewnętrznego:
- obecność i barwa siateczki na powierzchni trzonu, ta może być bardzo delikatna i widoczna najlepiej lub wyłącznie w górze trzonu (w
strefie bezpośrednio pod kapeluszem), łatwiej ją dostrzec u młodych owocników; tą cechą różnią się np. Boletus erythropus (brak siateczki - powierzchnia trzonu z czerwonymi ziarenkami) i modroborowik ponury (Suillellus luridus) (wyraźna gruba siateczka na powierzchni trzonu),
- barwa porów - u młodych owocników i u starszych, bardziej reprezentatywna jest barwa porów dojrzałych owocników, u młodych z niemal zamkniętym kapeluszem może być nietypowa,
Przy wykonywaniu dokumentacji fotograficznej nie wystarczy jedno zdjęcie. Potrzebne jest przynajmniej jedno precyzyjne zbliżenie, w możliwie dużej skali, górnej powierzchni trzonu. Oczywiście należy wykonać także zdjęcia pokroju, porów i przekroju przez owocnik.
Po poprzecznym rozkrojeniu owocnika należy zanotować:
- zmianę barwy miąższu na przekroju poprzecznym, miąższ może być niezmienny lub błękitniejący lub siniejący, reakcja barwna może być natychmiastowa, szybka lub powolna; intensywność barwy może może być duża lub może ona być blada; w różnych miejscach przekroju poprzecznego (podstawa trzonu, miąższ w kapeluszu) może być różny przebieg zmiany barwy,
- barwę rurek na przekroju, ta może być odmienna od barwy porów (tj. obserwowanych "od spodu kapelusza"),
Trzeba jeszcze wykonać próbę smakową miąższu który może być łagodny o przyjemnym smaku lub cierpki albo gorzki (u borowika korzeniastego (Caloboletus radicans)).
Barwa kapelusza jest cechą pomocniczą jest jednak dość zmienna w zależności od wieku owocników i oddziaływania czynników pogodowych. Dlatego najlepiej mieć większą liczbę owocników, także na fotografii. Przy klasyfikacji owocników, należy mieć na uwadze, że wiele rzadkich gatunków występuje razem na tym samym terenie lub nawet w tym samym miejscu.
Należy też określić zapach owocnika, jest to cecha pomocnicza, bez większej wartości diagnostycznej.
Pomocne są też informacje siedliskowe. Na glebach wytworzony z wapienia lub o dużej zawartości wapnia (niektóre gliny i utwory pylaste) rośnie kilka rzadkich i przez to ciekawych gatunków tzw. kolorowych borowików. Ważną wskazówką diagnostyczną są: występowanie na wapieniu, w miejscach wybitnie ciepłych (południowe skłony), gatunki drzew w otoczeniu - borowiki to grzyby mikoryzowe, część z w miarę ścisłym przywiązaniem do konkretnych drzewiastych partnerów mikoryzowych.
Dokumentacja fotograficzna musi obejmować przynajmniej 3 fotografie dla każdego z owocników (najlepiej gdy są one w różnym wieku), osobne fotografie muszą obejmować zbliżenie powierzchni trzonu (można zrobić z różnych stron) przynajmniej w górnej części trzonu oraz przekrój owocnika (z podaniem czasu po przekrojeniu). Lepiej zfotografować więcej egzemplarzy niż mniej, bo pytania często rodzą się dopiero przy analizowaniu fotografii.
owocniki
Owocniki zazwyczaj duże, o trzonie masywnym, zgrubiałym pośrodku lub u postawy; jest on zwykle pokryty siateczką. Hymenofor rurkowy. Miąższ i rurki niektórych gatunków przebarwiają się po uszkodzeniu. Wysyp zarodników oliwkowobrązowawy. Zarodniki wrzecionowate, gładkie.
występowanie
W Europie ok. 30 (25) gatunków (w Polsce ok. 15). Wyrastają na ziemi. Tworzą związki mikoryzowe z drzewami szpilkowymi i liściastymi.
dla grzybiarzy
Borowiki to kapeluszowe grzyby rurkowe. Owocniki zwykle są duże, masywne, często z maczugowato rozszerzonym trzonem (szczególnie u młodych egzemplarzy). Powierzchnia trzonu zwykle pokryta jest siateczką lub ziarenkami. Owocnik w zależności od gatunku różnie zabarwiony, także w jaskrawych odcieniach czerwieni i żółci. Są wśród nich gatunki jadalne i niejadalne i trujące na surowo. Z punktu widzenia grzybiarzy dzielimy je na dwie grupy: prawdziwki i "kolorowe borowiki".
Prawdziwek to potoczna nazwa obejmująca kilka gatunków borowików. Wszystkie one charakteryzują się brązowym kapeluszem, rurkami początkowo białymi, z wiekiem oliwkowożółtymi, trzon mają pokryty siateczką. Miąższ jest zwarty, biały i niezmienny.
Kolorowe borowiki - bo część tych gatunków borowików ma pory dojrzałych owocników czerwone lub pomarańczowe, miąższ wielu sinieje albo barwa kapelusza nie jest brązowa jak u prawdziwków.
wartość
Większość gatunków jadalna. Część gatunków jest gorzka w smaku lub niejadalna, trujące tylko na surowo lub niedogotowane. krwistoborowik szatański (Rubroboletus satanas) jest trujący w stanie surowym, ale wbrew obiegowej opinii bardzo rzadko występuje na terenie Polski, jedynie na glebach wapiennych, wymaga ciepłych stanowisk. Pod potoczną nazwą "szatana" jest zwykłe rozumiany goryczak żółciowy (Tylopilus felleus).