Armillaria

Do lat osiemdziesiątych XX w. powszechnie przyjmowano tylko jeden gatunek opieńki. Obecnie wyróżnia się kilka drobnych gatunków opieniek, których oznaczenie po cechach makroskopowych jest zwykle możliwe, choć trudne. Gatunki są definiowane makroskopowo przez zespół zmiennych i zachodzących na siebie cech. Aby osiągnąć sukces w oznaczeniu należy więc zwrócić uwagę na cały kompleks cech i to przede wszystkim u młodych egzemplarzy, których kapelusz dopiero się rozwija:

- rodzaj pierścienia (czy jest bardziej błonkowaty, czy bardziej włóknisto-wełnisty), czy jest stosunkowo trwały czy niemal zanika u starszych egzemplarzy, może być też niemal niewykształcony także u młodych owocników;

- barwę łuseczek i włókienek na kapeluszu (ciemna, brązowa lub jaśniejsza, żółtawa), ich gęstość, rozmieszczenie (czy są na brzegu kapelusza), trwałość;

- barwę kłaczków lub włókienek na powierzchni trzonu, ich obfitość;

- obecność i barwę łuseczek na spodniej stronie młodego pierścienia;

- kształt podstawy trzonu (bulwiasty, wrzecionowaty), czy jest przyczepiony do ryzomorf;

- sposób wrostu (pojedyczny, w wiązce), liczność owocników w wiązce;

- podłoże, czy bezpośrednio na drewnie czy na ziemi, rodzaj żywiciela - poszczególne drobne gatunki nie mają specyficznych żywicieli, są jednak pewne preferencje;

- dominująca barwa kapelusza (czy są elementy żółtego, oliwkowego);

- pokrój owocnika, wielkość, stosunek kapelusza do trzonu.

Oznaczenie gatunku jedynie na podstawie starych egzemplarzy, nielicznych lub wyrosłych w nietypowych warunkach, może być niemożliwe.

Różnice mikroskopowe pomiędzy gatunkami są zwykle nieistotne. Inne techniki oznaczania opierają się na hodowli grzybni lub metodach genetycznych.Do lat osiemdziesiątych XX w. powszechnie przyjmowano tylko jeden gatunek opieńki. Obecnie wyróżnia się kilka drobnych gatunków opieniek, których oznaczenie po cechach makroskopowych jest zwykle możliwe, choć trudne. Gatunki są definiowane makroskopowo przez zespół zmiennych i zachodzących na siebie cech. Aby osiągnąć sukces w oznaczeniu należy więc zwrócić uwagę na cały kompleks cech i to przede wszystkim u młodych egzemplarzy, których kapelusz dopiero się rozwija:

- barwę łuseczek i włókienek na kapeluszu (ciemna, brązowa lub jaśniejsza, żółtawa), ich gęstość, rozmieszczenie (czy są na brzegu kapelusza), trwałość;

- obecność i barwę łuseczek na spodniej stronie młodego pierścienia;

- sposób wrostu (pojedyczny, w wiązce), liczność owocników w wiązce;

- podłoże, czy bezpośrednio na drewnie czy na ziemi, rodzaj żywiciela - poszczególne drobne gatunki nie mają specyficznych żywicieli, są jednak pewne preferencje;

Opieńki to grzyby bardzo pospolite. Wyrastają masowo, zwłaszcza jesienią, na martwym drewnie i na porażonych drzewach, zarówno liściastych jak i iglastych, jako słaby pasożyt (atakują osłabione drzewa, zwłaszcza rosnące w nieodpowiednich dla nich siedliskach) lub silniejszy patogen. Najczęściej spotykana jest opieńka ciemna (Armillaria ostoyae) - zwykle w licznych wiązkach na drewnie i opieńka żółtawa (Armillaria lutea) - ta przeważnie owocnikuje pojedynczo i na ziemi.Opieńki to grzyby bardzo pospolite. Wyrastają masowo, zwłaszcza jesienią, na martwym drewnie i na porażonych drzewach, zarówno liściastych jak i iglastych, jako słaby pasożyt (atakują osłabione drzewa, zwłaszcza rosnące w nieodpowiednich dla nich siedliskach) lub silniejszy patogen. Najczęściej spotykana jest opieńka ciemna (Armillaria ostoyae) - zwykle w licznych wiązkach na drewnie i opieńka żółtawa (Armillaria lutea) - ta przeważnie owocnikuje pojedynczo i na ziemi.

Wszystkie gatunki z rodzaju opieńka (Armillaria) są jadalne, z tym że wolno jeść jedynie młode egzemplarze. Zaleca się odpowiednie przygotowaniu, które musi uwzględniać obgotowanie przez 5 minut z odlaniem wody i ponowną obróbkę termiczną. Wywaru nie należy używać do sporządzania potraw. W praktyce często się tego nie praktykuje.

W przypadku zauważenia niepokojących objawów po spożyciu tego grzyba można przypuszczać indywidualne uczuleniu na zawarte w nim składniki - trzeba go wtedy usunąć ze swojego menu.

Spotyka się zalecenia spożywanie jedynie owocników rosnących na drewnie drzew iglastych; ponieważ jakoby okazy rosnące na drewnie drzew liściastych (często z zielonkawymi odcieniami kapelusza) mają powodować problemy żołądkowo-jelitowe. W tym względzie są jednak sprzeczne opinie - liczne relacje i praktyka grzybiarzy przeczy takiej teorii.Wszystkie gatunki z rodzaju opieńka (Armillaria) są jadalne, z tym że wolno jeść jedynie młode egzemplarze. Zaleca się odpowiednie przygotowaniu, które musi uwzględniać obgotowanie przez 5 minut z odlaniem wody i ponowną obróbkę termiczną. Wywaru nie należy używać do sporządzania potraw. W praktyce często się tego nie praktykuje.

Spotyka się zalecenia spożywanie jedynie owocników rosnących na drewnie drzew iglastych; ponieważ jakoby okazy rosnące na drewnie drzew liściastych (często z zielonkawymi odcieniami kapelusza) mają powodować problemy żołądkowo-jelitowe. W tym względzie są jednak sprzeczne opinie - liczne relacje i praktyka grzybiarzy przeczy takiej teorii.

Opieńka miodowa jest tzw. gatunkiem zbiorowym. Tzn. grupuje kilka b. podobnych (i zmiennych) gatunków. Zobacz dalej na tej stronie uwagi o oznaczaniu i klucz.

"Normalni" zbieracze grzybów do jedzenia często przyjmują za opieńkę każdy gatunek wyrastający w formie dużych wiązek dużych owocników na drewnie lub w pobliżu drzew. Opieńki mają białą barwę wysypu zarodników. Inne grzyby o podobnym pokroju mają ciemną barwę wysypu zarodników - rdzawobrązową, brązową. Jako najbardziej mylące możliwości można wymienić częste grzyby niejadalne, jak np.:

Łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa) - nie ma on tak jak opieńka, w stanie surowym cierpkiego smaku, pachnie korzennie, miąższ jest żółty, a wysyp zarodników jest brązowy.

Trująca maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) ma zielonkawe blaszki i siarkowożółty, bardzo gorzki w smaku miąższ.

Podobnych rozmiarów co opieńki jest pospolita, niejadalna z uwagi na gorzkawy smak jestmaślanka ceglasta (Hypholoma lateritium) - ma ona kapelusz ceglastoczerwony a na starość wyblakły, ochrowopomarańczowy lub brązowiejący.

Jadalny łuszczak zmienny (Kuehneromyces mutabilis) również ma pierścień na trzonie, jest znacznie drobniejszy od opieniek i ma silnie higrofaniczny kapelusz - zobacz uwagi przy tym gatunku o podobnej śmiertelnie trującej hełmówce jadowitej (Galerina marginata).Opieńka miodowa jest tzw. gatunkiem zbiorowym. Tzn. grupuje kilka b. podobnych (i zmiennych) gatunków. Zobacz dalej na tej stronie uwagi o oznaczaniu i klucz.

Łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa) - nie ma on tak jak opieńka, w stanie surowym cierpkiego smaku, pachnie korzennie, miąższ jest żółty, a wysyp zarodników jest brązowy.

Podobnych rozmiarów co opieńki jest pospolita, niejadalna z uwagi na gorzkawy smak jestmaślanka ceglasta (Hypholoma lateritium) - ma ona kapelusz ceglastoczerwony a na starość wyblakły, ochrowopomarańczowy lub brązowiejący.

This specie is complex of similar and quite variable species. See remarks and key below.
Armillaria has white spore print. Other common specie which form big clusters on wood got dark spore print colour - brow or rusty-brown. E.g. łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa), its flesh is not tart, got yellow colour; spore print is brown.
Other common species forming clusters are maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) toxic, with greenish lamellae and sulphur-yellow very bitter flesh. Edible łuszczak zmienny (Kuehneromyces mutabilis) is relative small with highly hygrophanous cap - see remarks on simillar deadly toxic hełmówka jadowita (Galerina marginata).

kapelusz z delikatnymi, nietrwałymi łuseczkami jedynie w centrum, szybko nagi; higrofaniczny, oliwkowy, z czasem oliwkowożółty, żółty, żółtobrązowy;
trzon długi, zwężający się ku podstawie, bez kłaczków lub z nielicznymi;
pierścień mocny, sztywny i trwały

nieczęsta; w gęstych wiązkach liczących do kilkudziesięciu owocników, preferuje ciepłe lokalizacje głównie na dębach, grabach, bukach, drzewach owocowychkapelusz z delikatnymi, nietrwałymi łuseczkami jedynie w centrum, szybko nagi; higrofaniczny, oliwkowy, z czasem oliwkowożółty, żółty, żółtobrązowy;
trzon długi, zwężający się ku podstawie, bez kłaczków lub z nielicznymi;
pierścień mocny, sztywny i trwały

owocniki wyrastają zwykle w gęstych wiązkach na martwym drewnie; rzadka w Polsce?owocniki wyrastają zwykle w gęstych wiązkach na martwym drewnie; rzadka w Polsce?

powierzchnia kapelusza tylko w centrum z ciemnobrązowymi łuseczkami ku brzegom nagi;
powierzchnia trzonu niemal naga, jedynie z żółtawymi włókienkami; podstawa trzonu bulwiasto rozszerzona, ryzomorfy rzadko spotykane;
pierścień cienki, słaby, nietrwały, bez łuseczek

rzadka w Polsce; owocniki wyrastają pojedynczo lub w luźnych wiązkach na martwym drewnie liściastymi i iglastym; często na gałązkachpowierzchnia kapelusza tylko w centrum z ciemnobrązowymi łuseczkami ku brzegom nagi;
powierzchnia trzonu niemal naga, jedynie z żółtawymi włókienkami; podstawa trzonu bulwiasto rozszerzona, ryzomorfy rzadko spotykane;
pierścień cienki, słaby, nietrwały, bez łuseczek

trzon najszerszy u podstawy, zwężający się ku górze;
w centrum kapelusza włókienka

owocniki wyrastają pojedynczo lub w grupkach, naziemne, na torfowiskach, często w mchach Sphagnum; bardzo rzadka; w Polsce raczej nie znalezionatrzon najszerszy u podstawy, zwężający się ku górze;
w centrum kapelusza włókienka