Grzyby – świat obok roślin i zwierząt
Jeszcze stosunkowo niedawno systematyka istot żywych zaliczała grzyby i podobne organizmy do roślin. Systematycy odwoływali się między innymi do takich cech jak: zdolność do poruszania się, samożywność – cudzożywność. Dzisiaj już wiemy, że z punktu widzenia pokrewieństwa organizmów są to cechy drugorzędne. Jeśli doszukiwać się dość naiwnej analogii, to grzyby są podobne do zwierząt między innymi swoją cudzożywnością, z owadami mają wspólne materiały budujące szkielet – u owadów chitynowy pancerz, u grzybów ściany strzępek. Ku roślinom zbliża je przywiązanie do podłoża i obecność ściany komórkowej.Postęp metod naukowych umożliwił systematykom budowanie systemu klasyfikacji opartego na rzeczywistym pokrewieństwie organizmów. Już pierwsze badania biochemiczne komórek wykazały, że są olbrzymie różnice pomiędzy organizmami żywymi, grupowanymi do tej pory w jednym królestwie, w składzie chemicznym i szlakach metabolicznych procesów życiowych. Gdy do narzędzi poznania naukowego weszły badania kodu genetycznego – DNA – możliwe stało się dokładniejsze badanie przyczyn różnic pomiędzy gatunkami i wymiernego stopnia odmienności poszczególnych gatunków – określania jak odległych w czasie mają pierwszych wspólnych przodków.
Współczesna systematyka organizmów żywych umieszcza grzyby jako odrębne – w stosunku do roślin i zwierząt – duże królestwo organizmów żywych. Są jeszcze dwa mniejsze królestwa organizmów jądrowych: Protista (pierwotniaki) do których należą m. in. śluzorośla oraz Chromista (tu znalazły się obecnie między innymi dawniej zaliczane do grzybów Oomycetes). Drogi ewolucji roślin, zwierząt i grzybów rozeszły się niedługo po początkach życia na Ziemi. Stąd też bierze się znaczna odmienność grzybów w stosunku do roślin i zwierząt. Grzyby we współczesnej systematyce są w stosunku do nich grupą osobną.
Nauka badająca zwierzęta to zoologia, rośliny – to botanika a grzyby to mikologia. Jako formy obocznej (a wielu językach jako głównej) używa się też formy mykologia.
Wszystkie gatunki roślin występujące na danym obszarze są określane mianem flory danego terenu, zwierzęta mianem fauny. Do niedawna zbiór wszystkich gatunków grzybów Polski był także określany mianem flory. Obecnie stosuje się już osobny termin mykobiota (lub funga) danego obszaru: piszemy więc: flora (rośliny) i mykobiota Polski.
Rola grzybów w środowisku
Grzyby są organizmami cudzożywnymi. Energię podtrzymującą procesy życiowe uzyskują przede wszystkim z rozkładu złożonych związków organicznych. Większość grzybów to saprotrofy – rozkładają martwą materię organiczną. W ekosystemie, w procesie obiegu materii i przepływu energii, grzyby (obok bakterii) są podstawowymi reducentami – tj. rozkładają materię organiczną na proste związki nieorganiczne, dostępne dla roślin. Domykają tym samym cykle obiegu materii wiodące – w dużym uproszczeniu – z gleby, do roślin, następnie do zwierząt i przez reducentów z powrotem do prostych związków chemicznych w glebie. Jedynie bakterie dorównują grzybom zdolnością do rozkładu związków organicznych. Są nawet grzyby rozkładające polimery poliwęglanowe i niszczące w ten sposób płyty CD (na szczęście raczej nie w naszym klimacie).Grzyby mają specyficzny sposób odżywiania, odbywa się ono w obecności wody. Grzyby wydalają enzymy trawienne poza swoje strzępki. Otaczająca materia (np. tkanki roślinne lub martwe organizmy) jest trawiona (złożone związki organiczne są rozkładane na proste) i wchłaniana z roztworu do strzępki grzyba. Jednocześnie tworzy się wolna przestrzeń w którą wnikają wydłużające się strzępki grzyba. W ten sposób grzyb może stopniowo wrastać i przenikać przez zwarte materiały takie jak np. drewno lub liście.
Ważną grupą są grzyby pasożytnicze spełniające rolę naturalnych regulatorów liczebności populacji organizmów, które infekują.
Grzyby są pokarmem dla wielu gatunków zwierząt, a także miejscem rozwoju dla wielu bezkręgowców – np. larw muchówek.
Część gatunków grzybów żyje w złożonych związkach z innymi organizmami. Spotyka się tu wszelkie rodzaje interakcji – od typowego pasożytnictwa na wszystkiego rodzaju organizmach, w tym także na innych grzybach, przez związki o charakterze mutualistycznym, gdy większe lub mniejsze korzyści dotyczą obu pozostających w relacji gatunków.
Porosty
Przykładem takich związków są np. porosty. Współczesna systematyka zalicza je do grzybów lichenizujących. Organizm grzybów lichenizujących składa się z dwóch komponentów – heterotroficznego (cudzożywnego) grzyba i autotroficznego (samożywnego) glonu. Grzybowy partner w poroście, stwarza odpowiednie środowisko glonom, które dostarczają grzybom cukrów prostych wytworzonych w procesie fotosyntezy. .Grzyby – świat obok roślin i zwierząt
Jeszcze stosunkowo niedawno systematyka istot żywych zaliczała grzyby i podobne organizmy do roślin. Systematycy odwoływali się między innymi do takich cech jak: zdolność do poruszania się, samożywność – cudzożywność. Dzisiaj już wiemy, że z punktu widzenia pokrewieństwa organizmów są to cechy drugorzędne. Jeśli doszukiwać się dość naiwnej analogii, to grzyby są podobne do zwierząt między innymi swoją cudzożywnością, z owadami mają wspólne materiały budujące szkielet – u owadów chitynowy pancerz, u grzybów ściany strzępek. Ku roślinom zbliża je przywiązanie do podłoża i obecność ściany komórkowej.
Współczesna systematyka organizmów żywych umieszcza grzyby jako odrębne – w stosunku do roślin i zwierząt – duże królestwo organizmów żywych. Są jeszcze dwa mniejsze królestwa organizmów jądrowych: Protista (pierwotniaki) do których należą m. in. śluzorośla oraz Chromista (tu znalazły się obecnie między innymi dawniej zaliczane do grzybów Oomycetes). Drogi ewolucji roślin, zwierząt i grzybów rozeszły się niedługo po początkach życia na Ziemi. Stąd też bierze się znaczna odmienność grzybów w stosunku do roślin i zwierząt. Grzyby we współczesnej systematyce są w stosunku do nich grupą osobną.
Wszystkie gatunki roślin występujące na danym obszarze są określane mianem flory danego terenu, zwierzęta mianem fauny. Do niedawna zbiór wszystkich gatunków grzybów Polski był także określany mianem flory. Obecnie stosuje się już osobny termin mykobiota (lub funga) danego obszaru: piszemy więc: flora (rośliny) i mykobiota Polski.
Rola grzybów w środowisku
Grzyby są organizmami cudzożywnymi. Energię podtrzymującą procesy życiowe uzyskują przede wszystkim z rozkładu złożonych związków organicznych. Większość grzybów to saprotrofy – rozkładają martwą materię organiczną. W ekosystemie, w procesie obiegu materii i przepływu energii, grzyby (obok bakterii) są podstawowymi reducentami – tj. rozkładają materię organiczną na proste związki nieorganiczne, dostępne dla roślin. Domykają tym samym cykle obiegu materii wiodące – w dużym uproszczeniu – z gleby, do roślin, następnie do zwierząt i przez reducentów z powrotem do prostych związków chemicznych w glebie. Jedynie bakterie dorównują grzybom zdolnością do rozkładu związków organicznych. Są nawet grzyby rozkładające polimery poliwęglanowe i niszczące w ten sposób płyty CD (na szczęście raczej nie w naszym klimacie).
Ważną grupą są grzyby pasożytnicze spełniające rolę naturalnych regulatorów liczebności populacji organizmów, które infekują.
Grzyby są pokarmem dla wielu gatunków zwierząt, a także miejscem rozwoju dla wielu bezkręgowców – np. larw muchówek.
mykoryza (mikoryza)
Korzenie sadzonek drzew produkowanych w wielu szkółkach są obecnie rutynowo traktowane tzw. szczepionkami mykoryzowymi tj. „infekowane” grzybnią odpowiedniego gatunku grzyba. Np. korzenie modrzewi są profilaktycznie szczepione grzybnią maślaka żółtego (Suillus grevillei). Stąd ten gatunek maślaka często możemy spotkać pod modrzewiami sadzonymi w parkach, na cmentarzach i w ogrodach.
Symbioza grzybów z roślinami ma często dużo bardziej skomplikowany charakter. Np. nasiona storczyków są drobne jak pył i nie posiadają własnych związków zapasowych pozwalających na rozwój – mogą kiełkować i rosnąć dopiero po wejściu w symbiozę z odpowiednimi gatunkami grzybów mykoryzowych.
Z punktu widzenia grzybiarza widza o mykoryzie jest o tyle ważna, że wiele gatunków grzybów jadalnych to grzyby mykoryzowe. Przy czym mogą być ściśle związane z jednym, konkretnym gatunkiem drzewa – np. maślak zwyczajny (Suillus luteus) występuje wyłącznie pod sosną pospolitą. Inne gatunki grzybów mykoryzowych mogą mieć za partnerów wiele gatunków drzew – borowik szlachetny (Boletus edulis) rośnie w związku mykoryzowym zarówno ze świerkami, sosnami, jak i bukami czy dębami. Grzyby są koniecznym partnerem symbiotycznym, który umożliwia prawidłowy rozwój większości roślin wyższych. Mykoryza to związek grzybów z korzeniami. Mykoryza dotyczy większości roślin, nie tylko drzew ale i roślin zielnych. Umożliwia im prawidłowy rozwój dzięki zwiększeniu powierzchni chłonnej korzeni o powierzchnię grzybni oraz polepszeniu zdolności pozyskiwania soli mineralnych z gleby. Grzybnia oplatająca korzenie stanowi także mechaniczną i chemiczną (dzięki antybiotykom) ochronę przed wieloma organizmami chorobotwórczymi.
Symbioza grzybów z roślinami ma często dużo bardziej skomplikowany charakter. Np. nasiona storczyków są drobne jak pył i nie posiadają własnych związków zapasowych pozwalających na rozwój – mogą kiełkować i rosnąć dopiero po wejściu w symbiozę z odpowiednimi gatunkami grzybów mykoryzowych.
Ile jest gatunków grzybów
Specjalizacja, różnorodność i wszędobylskość grzybów (zwłaszcza mikroskopowych) jest trudna do wyobrażenia. Królestwo grzybów jest też stosunkowo mało poznane. Obecnie opisanych jest ponad 100 tys. gatunków i ocenia się, że jest to jedynie drobna część ich ogólnej liczby, niezbadanej jeszcze przez naukę.Wśród nich szczególnie interesującą grupę stanowią tzw. grzyb wielkoowocnikowe (macromycetes, grzyby makroskopijne). Jest to grupa grzybów, charakteryzująca się stosunkowo dużymi, dostrzegalnymi gołym okiem, owocnikami lub tworami przypominającymi owocniki.
W liście obejmującej wielkoowocnikowe grzyby podstawkowe (tu znajdują się między innymi wszystkie typowe grzyby kapeluszowe), stwierdzone na terenie Polski do roku 2000, ujęte jest około 2500 gatunków. Z terenu Niemiec podano do 1991 roku ponad 3500 gatunków tych grzybów. Liczbę gatunków grzybów wielkoowocnikowych występujących w Polsce szacuje się na co najmniej 4500, włączając w nią jeszcze około tysiąc gatunków wielkoowocnikowych grzybów workowych stwierdzonych w Polsce oraz biorąc pod uwagę słaby stopień poznania polskiej mikobioty – zwłaszcza jeśli chodzi o grzyby o owocnikach niepozornej barwy i rozmiaru. O słabym poznaniu różnorodności gatunkowej makrogrzybów Polski świadczy chociażby fakt, że niemal każda kilkudniowa specjalistyczna wyprawa mikologiczna kończy się znalezieniem gatunków dotąd nieznanych z terenu Polski. Znaleziska te mają miejsce nie tylko w puszczach ale i w zdegradowanych laskach komunalnych centralnej Polski, czy parkach podworskich.
Większość nieznanych nauce gatunków znajduje się w strefie tropikalnej. Jednak nawet na terenie stosunkowo dobrze zbadanej Europy nadal odkrywa się i opisuje nowe gatunki grzybów wielkoowocnikowych. Mikolog (także amator) również w XXI wieku może być pionierem i odkrywcą.
Grzyby w gospodarce
Grzyby mają istotne znaczenie gospodarcze. Są używane w procesach biotechnologicznych w przemyśle. Najbardziej znana jest rola drożdży jako sprawcy fermentacji alkoholowej w gorzelnictwie, browarnictwie (gdzie prowadzą fermentację cukrów produkując etanol) i piekarnictwie (gdzie służą do spulchniania ciasta wytwarzanym dwutlenkiem węgla). W przemyśle farmaceutycznym grzyby służą do produkcji leków (antybiotyk – penicylina – była uzyskana po raz pierwszy z grzybów „pleśniowych”). Na bazie grzybów produkuje się też niektóre biologiczne preparaty do zwalczania szkodników.Część grzybów to pasożyty powodujące choroby roślin. Zajmuje się nimi dziedzina nauki zwana fitopatologią. Szczególnie duże znaczenie dla gospodarki mają takie grzyby mikroskopowe jak mączniaki, rdze upraw zbożowych, zaraza ziemniaczana. Grzyby, nazywane zwyczajowo pleśniowymi często atakują wilgotne produkty żywnościowe.
Wśród grzybów wielkoowocnikowych jest ciekawa i ważna gospodarczo grupa niszcząca drewno. Miały one szczególnie duże znaczenie w czasach gdy drewno było podstawowym materiałem konstrukcyjnym.
Kilkanaście gatunków grzybów uprawia się jako pokarm dla człowieka. W kręgu świata zachodniego najczęściej uprawia się pieczarki. Daleki Wschód jest miejscem tradycyjnej uprawy kilku gatunków grzybów np. Shii-take, Mun.
« Wstęp · początek strony · Budowa grzybów »
Ile jest gatunków grzybów
Specjalizacja, różnorodność i wszędobylskość grzybów (zwłaszcza mikroskopowych) jest trudna do wyobrażenia. Królestwo grzybów jest też stosunkowo mało poznane. Obecnie opisanych jest ponad 100 tys. gatunków i ocenia się, że jest to jedynie drobna część ich ogólnej liczby, niezbadanej jeszcze przez naukę.
W liście obejmującej wielkoowocnikowe grzyby podstawkowe (tu znajdują się między innymi wszystkie typowe grzyby kapeluszowe), stwierdzone na terenie Polski do roku 2000, ujęte jest około 2500 gatunków. Z terenu Niemiec podano do 1991 roku ponad 3500 gatunków tych grzybów. Liczbę gatunków grzybów wielkoowocnikowych występujących w Polsce szacuje się na co najmniej 4500, włączając w nią jeszcze około tysiąc gatunków wielkoowocnikowych grzybów workowych stwierdzonych w Polsce oraz biorąc pod uwagę słaby stopień poznania polskiej mikobioty – zwłaszcza jeśli chodzi o grzyby o owocnikach niepozornej barwy i rozmiaru. O słabym poznaniu różnorodności gatunkowej makrogrzybów Polski świadczy chociażby fakt, że niemal każda kilkudniowa specjalistyczna wyprawa mikologiczna kończy się znalezieniem gatunków dotąd nieznanych z terenu Polski. Znaleziska te mają miejsce nie tylko w puszczach ale i w zdegradowanych laskach komunalnych centralnej Polski, czy parkach podworskich.
Część grzybów to pasożyty powodujące choroby roślin. Zajmuje się nimi dziedzina nauki zwana fitopatologią. Szczególnie duże znaczenie dla gospodarki mają takie grzyby mikroskopowe jak mączniaki, rdze upraw zbożowych, zaraza ziemniaczana. Grzyby, nazywane zwyczajowo pleśniowymi często atakują wilgotne produkty żywnościowe.
Kilkanaście gatunków grzybów uprawia się jako pokarm dla człowieka. W kręgu świata zachodniego najczęściej uprawia się pieczarki. Daleki Wschód jest miejscem tradycyjnej uprawy kilku gatunków grzybów np. Shii-take, Mun.
« Wstęp · początek strony · Budowa grzybów »